ΚΡΙΤΙΚΗ "ΣΤΟΝ ΧΟΡΟ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ" ΝΟΤΑΣ ΚΥΜΟΘΟΗ fractal
«μυθιστορηματικό ντοκουμέντο»
Γράφει ο Βασίλης Μαστρογιάννης // *
Νότα Κυμοθόη «Στον χορό της φωτιάς», εκδ. Όστρια 2023
Κατ’ αρχήν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι είναι ένα μυθιστορηματικό ντοκουμέντο μια και τα πρόσωπα που αναφέρονται είναι υπαρκτά, και αναφέρονται γεγονότα με συγκλονιστικές περιγραφές. Είναι επίσης ερωτική ιστορία που έχει πάθος, απογοήτευση, ενοχές, τραγικότητα, ελπίδα. Η σύνθλιψη του δικαιώματος στον έρωτα για τη γυναίκα, μία νοοτροπία που φτάνει κοντά στο σήμερα, αποτελεί μια πραγματικότητα τραγική για την ηρωίδα του βιβλίου αλλά και κάθε γυναίκας που βρέθηκε στη θέση της, θύμα κι αυτός, (ο έρωτας) της αδυσώπητης και σκληρής ηθικοπλαστικής και δραματικής πραγματικότητας. Η Νότα Κυμοθόη με μαεστρία, διεισδυτικότητα και περιγραφικότητα αποτυπώνει σε χαρτί με την πένα της τα διαχρονικά προβλήματα της κοινωνίας, της οικογένειας, των ανθρωπίνων σχέσεων, της στρεβλής παραδοσιακής πρακτικής και νοοτροπίας και κάνει μία προσομοίωση των σύγχρονων αντιλήψεων, αποτυπώνοντας τις εσωτερικές και εξωτερικές μάχες που οφείλει και πρέπει να δώσει μια γυναίκα, ακόμα και σήμερα για να πάρει τη θέση που της αξίζει.
Η μοντέρνα και γλαφυρή γραφή της ξεδιπλώνει με ρεαλισμό, αλλά και λογοτεχνική ευαισθησία την Ιστορία μιας καθημερινής γυναίκας, της Ευλαμπίας. Μέσα από την παράθεση καθημερινών γεγονότων που διαδραματίζονται στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μικροαστικής οικογένειας, όχι πολύ μακριά από το σήμερα, αλλά και την χειμαρρώδη, ντοκουμενταρισμένη μπορεί να πει κανείς, αφήγηση της ζωντανεύει μπροστά μας ιστορίες που μπορεί να συμβαίνουν σε μας ή στην διπλανή μας πόρτα. Σήμερα σε αυτό τον κόσμο όπου όλα έχουν γίνει σχετικά (αρχές, αξίες, παραδόσεις κλπ) έρχεται η Νότα Κυμοθόη και μας θυμίζει μέσα από την αφήγηση μικρών καθημερινών αλλά ΄΄ηρωικών΄΄ στιγμών ότι έχουμε ανάγκη από ελάχιστες αντιστασιακές δράσεις απέναντι στη βία, απέναντι στις μεσαιωνικές νοοτροπίες αλλά και στα πρότυπα που εμφυτεύτηκαν από αιώνες στην ελληνική κοινωνία και είναι δύσκολο να ξεριζωθούν. Σε αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μεγάλο και αρνητικό ρόλο έχουν παίξει διαχρονικά και τα διάφορα ιερατεία τα οποία ήθελαν υποταγμένη τη γυναίκα στα κελεύσματα και τις ορέξεις του “ισχυρού φίλου”…
“να θυμάσαι ότι η ζωή είναι σαν τον λευκό καμβά…εσύ είσαι ο ζωγράφος” λέει ο Γιάννης Τσαρούχης στην Ευλαμπία (σελ.123) Διαβάζοντάς τούτο το βιβλίο μας βοηθάει να αναστοχαστούμε διακρίνοντας πίσω από την κουρτίνα, τους πραγματικούς ήρωες της ζωής με τις ανθρώπινες αδυναμίες και τα συναισθήματα. Το βιβλίο που όσοι δεν το κρατάτε ήδη στα χέρια σας, σας προτρέπω να το προμηθευτείτε, είναι ένα βιβλίο για όσα πρέπει να θυμόμαστε, για όσα πλήγωσαν και πληγώνουν ακόμα τις τοπικές κοινωνίες. Για τις αντιφάσεις και τις εξάρσεις. Είναι μια σπονδυλωτή ιστορία που πλέκεται γύρω από τη μεγάλη ιστορία της χώρας. Είναι ένα βιβλίο πέρα από την μυθιστορηματική αφήγηση που μπορεί να λυτρώσει τους ήρωες και τους απογόνους τους, να λυτρώσει ακόμα κι αυτή την δύσκολη εποχή που ζούμε. Εκτός των άλλων το βιβλίο΄΄ Στον χορό της φωτιάς΄΄ είναι και μια ελεγεία για τη θέση της γυναίκας όχι στην ΄΄καθυστερημένη΄΄ αγροτική ύπαιθρο, κι όχι πολλές δεκαετίες πριν, αλλά στο αστικό και προχωρημένο περιβάλλον . Πολλά από τα εξιστορούμενα η γενιά μας δυστυχώς τα έζησε και τα ζει ακόμα.
Στα κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας διακρίνει κανείς τις γυναίκες εκείνες που στράγγιξαν την ψυχή τους θέτοντας το σώμα, τα συναισθήματα και τα αισθήματα στην υπηρεσία της πατρικής οικογένειας, των αρσενικών, των συζύγων, των αφεντικών, προσπαθώντας να επιβιώσουν με περηφάνια και πολλές φορές το πλήρωσαν ακριβά. Κάποιες από αυτές επέδειξαν περίσσιο θάρρος και επαναστατική ορμή και πήραν τη ζωή στα χέρια τους υπερβαίνοντας εκτός από τις έτσι κι αλλιώς δύσκολες συνθήκες και την κοινωνική κατακραυγή. ( Ένα ερώτημα που μπορεί να τεθεί από την αρχή ακόμα της παρουσίασης ή κι από την αρχή της συγγραφής ενός τέτοιου βιβλίου είναι: ΄΄Το γιατί γράφονται και το γιατί διαβάζονται αυτές οι ιστορίες σήμερα΄΄. Αυτό που μου έρχεται αβίαστα εμένα στο μυαλό , είναι μία λέξη: Η νοσταλγία! Η νοσταλγία είναι ένα δομικό στοιχείο στη σκέψη του Έλληνα, και όχι μόνο, όχι ως δομικό βιολογικό στοιχείο, αλλά ως γνώρισμα κοινωνικό και πολιτισμικό. Είναι ένας τόπος που οι άνθρωποί της γνώρισαν τα ταξίδια της αναγκαστικής μετανάστευσης και της προσφυγιάς τόσο της εσωτερικής όσο και της εξωτερικής. Ο τόπος τούτος δεν μπορούσε ( κι ακόμα δεν μπορεί) να τους κρατήσει κι έτσι αναζητούσαν άλλους τόπους, για να χορτάσουν ψωμί, ή να γλιτώσουν από τις κακουχίες ή τους διώκτες τους. Όπου κι αν πήγαν όμως κι όπου κι αν βρέθηκαν ποτέ δεν ξέχασαν τον τόπο τους. Τον κουβαλούσαν μαζί τους κι όταν είχαν την ευκαιρία ανταπέδιδαν με διάφορες μορφές ως αντίδωρο που η σκέψη του τους κράτησε όρθιους. Η νοσταλγία στη χώρα μας δεν είναι ένας στείρος συναισθηματισμός. Δημιούργησε παράδοση, δημοτικά ή λαϊκά τραγούδια της ξενιτιάς και αποτέλεσε αφορμή για δημιουργία. Αυτή η νοσταλγική διάθεση συμπλέκεται συχνά και με την υποχρέωση να αναδειχτούν πλευρές της τοπικής ιστορίας. Συνήθως της αθέατης πλευράς της ιστορίας και των καλά κρυμμένων μυστικών του κάθε τόπου.} Σας θυμίζει κάτι τους παλαιότερους, γιατί μέχρι πρόσφατα ( σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα) η γυναίκα θεωρείτο μιαρή ακόμα και για να εκκλησιαστεί όταν βρίσκεται σε αυτή την περίοδο. Και συγνώμη που θα το πω, αλλά τολμούν κάποιοι και μάλιστα σε επιστημονικό επίπεδο να συγκρίνουν τη θέση της γυναίκας μέχρι πρόσφατα στην ελληνική, αλλά όχι μόνο κοινωνία, με τη θέση της γυναίκας στην πολιτεία της κλασικής περιόδου 2500 χρόνια πριν που μπορεί να μην ήταν ισότιμη, αλλά η γυναίκα εκείνη την εποχή δεν ήταν ούτε μιαρή ούτε δούλα. Κλείνω την παρένθεση
Η ηρωίδα/θύμα του βιβλίου είναι κι αυτή ( μέχρι ένα σημείο) ΄΄ανυπότακτη ψυχή΄΄ και παραπέμπει αμέσως στη δική μου ΄΄ανυπότακτη ψυχή ΄΄κάτι που φυσικά με γεμίζει συγκίνηση. Πριν από μόλις 40-50 χρόνια χωρισμοί και διαζύγια ήταν απαγορευτικές ενέργειες και ιδιαίτερα χωρίς την έγκριση της πατρικής οικογένειας, που έτσι κι αλλιώς δεν θα δίνονταν ποτέ, καθότι ΄΄ το πακέτο ΄΄ όπως λένε και οι νέοι σήμερα ΄΄δεν επιστρέφονταν΄΄. Αυτό ήταν μέχρι πρόσφατα η γυναίκα. Ένα πακέτο, ένα φόρτωμα για όλη την οικογένεια. Πόσα τα παραδείγματα που έχει και η γενιά μας όχι στα κακοτράχαλα βουνά μόνο, αλλά και στα πεδινά χωριά όπου ο πατέρας με το που μάθαινε ότι το παιδί είναι κορίτσι ούτε καν πήγαινε να το δει, συνέχιζε να παίζει πρέφα, ραμί ή κολτσίνα στο καφενείο, λέγοντας σιγανά κάποιες φορές “δεν τοπνιγε;”.
Η ιστορία δεν έχει ΄΄αν΄΄ όπως λέμε αλλά όλα τα γεγονότα συνδέονται και οι εξελίξεις των κοινωνιών είναι άρρηκτα δεμένες με την επιτυχία ή την αποτυχία της πολιτειακής διακυβέρνησης, τον εκσυγχρονισμό των δομών της, την ελευθερία και τον πολιτισμό. Η υστέρηση στην οργάνωση της ανατολίτικης Ελλάδας (που δυστυχώς υπάρχει μέχρι τις μέρες μας ) και η καθυστέρηση της προόδου της ελληνικής κοινωνίας, όσο κι αν φαντάζει υπερβολικό έχει να κάνει και με την δολοφονία του επιφανούς ανδρός και πρώτου Κυβερνήτη της χώρας. Αν η Ελληνική Πολιτεία είχε προχωρήσει και είχε προοδεύσει με πιο γοργά βήματα από την απελευθέρωση και δώθε, υπάρχει περίπτωση να μην είχαμε να διηγηθούμε ιστορίες όπως αυτή ή τα τραγικά περιστατικά βίας που αυξάνονται συνεχώς τελευταία ραγδαία.
Η παρούσα ιστορία είναι μια διδακτική ιστορία, για τις συνέπειες των πράξεων των γυναικών, ανεξαρτήτως της ατομικής τους ευθύνης. Είναι μια ιστορία για την ίδια τη ζωή, είναι μια ιστορία για τη γυναίκα, την αδελφή και τη μάνα, για τη θέση της στην κοινωνία και την οικογένεια. Διαβάζεται απνευστί και ο αναγνώστης ταξιδεύει μέσα από τις εικόνες και τις παραστάσεις που περιγράφονται, ταυτιζόμενος με την πορεία της κάθε γυναίκας ηρωίδας.
Το βιβλίο αυτό αλλά και η λογοτεχνία γενικά, ως ένα από τα πολυτιμότερα αγαθά που ανακάλυψε ο άνθρωπος από την αρχαιότητα, καταφέρνει να μας θυμίσει την απεραντοσύνη της ανθρώπινης δύναμης και φαντασίας. Η συγγραφέας καταθέτει ιδέες αφού παρουσιάσει μια πραγματικότητα, όχι απαραίτητα όπως φαίνεται, αλλά πολλές φορές κάτω από αυτά που φαίνονται. Διεισδύει κάθε φορά με μοναδικό και ιδιαίτερο τρόπο, κάτω από τον μανδύα του φαίνεσθαι, προκειμένου να δείξει τη βαθύτερη πολυπλοκότητα των φαινομένων. Δεν είναι όλα άσπρο – μαύρο. Δεν υπάρχουν απαραίτητα καλοί και κακοί, όλοι έχουμε όλες τις ποιότητες και οι συμπεριφορές μας τις περισσότερες φορές καθορίζονται από τις συνθήκες. Έτσι αναδεικνύει και αυτή τη βαθιά αντιφατικότητα. Οι ήρωες σπαράζονται κάτω από το βάρος των αποφάσεών τους και κάτω από την αντιφατικότητά τους. Η λογοτεχνία σε βάζει σε σκέψεις. Σε μια πραγματικότητα, η οποία μερικές φορές φαντάζει τουλάχιστον ζοφερή, αλλά ένας μαγικός κόσμος φαντασίας μπορεί να δώσει ελπίδα, γνώση και να ξυπνήσει τις συνειδήσεις, γιατί σου δίνει και έναν άλλο τρόπο να βλέπεις τα πράγματα. Να μην μένεις σε αυτό που είναι προφανές , σε αυτό που κοιτάς, αλλά να βλέπεις βαθύτερα τα γεγονότα, τις αιτίες, τις εσωτερικές και εξωτερικές σχέσεις, τις συγκρούσεις και τις αντιφάσεις. Αυτό κάνει το βιβλίο της Νότας Κυμοθόη και εκεί στοχεύει η λογοτεχνία από την εποχή του δράματος, της τραγωδίας και της κωμωδίας, μέχρι τις μέρες μας και είναι πολύ βασική λειτουργία, για τη διαδραστική μέθοδο και εκπαίδευση των ατόμων που συναποτελούν μια κοινωνία και για την συνεκτικότητά της. ΄΄Η μυθιστορηματική αφήγηση διαπερνά μέσα από θύελλα παθών και κακουχίες, προσφέροντας αλλεπάλληλες δυνατές συγκινήσεις΄΄, ΄΄τίποτα δεν είναι τυχαίο σε τούτη τη ζωή με της μοίρας τα καμώματα και τα γραμμένα΄΄.
Ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ζωή είναι μικρή, σύντομη και γλυκόπικρη. Αποτελείται από στιγμές και αυτές οι στιγμές είναι πολύτιμες, γεμάτες από ομορφιά, ένταση, πάθη, χαρά, φως και αλήθειες. Αυτά όλα τα συναισθήματα, που περιγράφονται και αποτυπώνονται μέσα από την γραφή της Νότας Κυμοθόη “Στον χορό της φωτιάς” εκρήγνυνται με κρότο στα εσώψυχα των πρωταγωνιστών, αλλά και των αναγνωστών, μέσα στη γονιμοποιό σιωπή και στη συνακόλουθη περίσκεψη. Και δίνουν το μήνυμα μέσω του αναστοχασμού ότι η ζωή δεν είναι μάταιη, ότι υπάρχει ελπίδα και κάποιος λόγος που ερχόμαστε σε αυτόν τον κόσμο. Η ζωή είναι στιγμές. Στιγμές εύκολες ή δύσκολες, στιγμές ευτυχισμένες ή δυστυχισμένες. Στιγμές που απαιτούν ρεαλισμό για την επιβίωση, για το ΄΄ζην΄΄ και στιγμές ρομαντισμού για το ΄΄ευ ζην΄΄. Οι στιγμές ρομαντισμού (το ΄΄ευ ζην΄΄) είναι αυτές με τις οποίες ο άνθρωπος πραγματώνει το λόγο της ύπαρξής του. Άρα περισσότερο ρομαντισμό, βόλτα στο φεγγαρόφωτο δίπλα στη θάλασσα με τη σύντροφο ζωής, με μια ματιά στη θέα ενός ηλιοβασιλέματος ή στο φως του φεγγαριού που λούζει την Ακρόπολη . Η Ελλάδα ( ως γεωγραφικός χώρος) είναι η χώρα που παρέχει απλόχερα τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες για το ευ ζην. Αν πιστέψουμε μόνο στο μοιραίο και το προκαθορισμένο, θεωρώ ότι ο άνθρωπος θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο και στη ματαιότητα της ζωής, στο άσκοπο των προσπαθειών του και στην πλήρη παράδοση. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας για να δώσουν μια απάντηση στο μέγα αυτό ερώτημα κατέγραψαν το ρητό ΄΄συν Αθηνά και χείρα κίνει΄΄. Κατά συνέπεια θεωρώ ότι πολλά στη ζωή κρίνονται από την τύχη σε συνδυασμό με τις επιλογές μας που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούν συνδυαστικά. Η τύχη μας φέρνει στο δρόμο μας επιλογές και από αυτή την μία (από περισσότερες ) επιλογή που θα κάνουμε μπορεί να έχουμε ανάλογα ένα επιτυχημένο ή αποτυχημένο αποτέλεσμα. Υπάρχουν περιπτώσεις βέβαια που έχεις κάνει ΄΄άριστους΄΄ υπολογισμούς, έχεις λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα και το αποτέλεσμα δεν είναι το επιθυμητό. Εδώ βρίσκει έρεισμα η φράση ΄΄όταν οι άνθρωποι σχεδιάζουν οι Θεοί χαμογελούν΄΄. Συμπερασματικά πιστεύω ότι πρέπει να σχεδιάζουμε , να έχουμε στόχους, να μοχθούμε να τους πετύχουμε, αλλά δεν πρέπει να θεωρούμε τίποτα δεδομένο και να μην ξεχνάμε ποτέ τη θνητότητά μας. Με τον πεζό λόγο και την ποίηση, η πολιτική, η εργασία, η καθημερινότητα, ολόκληρος ο κόσμος μας γίνεται καλύτερος , πιο αποδοτικός πιο αποτελεσματικός και πολύ πιο όμορφος από κάθε άποψη.
Κι ένα τελευταίο μήνυμα. Στην σύγχρονη κοινωνία, η προβολή – όχι του νεοπλουτισμού, της ήσσονος προσπάθειας, των συμβιβασμών, των ηθικών εκπτώσεων και των κοινωνικών αμφισβητήσεων, αλλά της θυσίας για τα ιδανικά, για τα πιστεύω, για την ελευθερία, για την Πατρίδα, είναι τα μεγάλα προτάγματα. Όπως και ο σεβασμός στη ζωή, Αν με αυτές τις ταπεινές αλλά ουσιαστικές εκδηλώσεις μπορούμε να συνεισφέρουμε στο ελάχιστο, ώστε να γαλουχηθούν οι νέες γενιές με ελπίδα αρχές και αξίες θα είμαστε ευτυχείς.
(Δημοσίευση στο περιοδικό Fractal 08/04/2025, 9:24ΜΜ)
* Ο Βασίλης Μαστρογιάννης είναι Πτυχιούχος Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου. Κατέχει Μεταπτυχιακό και Διδακτορικό Δίπλωμα Δημοσίου & Διοικητικού Δικαίου, Νομικός ΜSC, Οικονομολόγος. Είναι Συγγραφέας, Ποιητής. Διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στην Αστυνομική Ακαδημία. Έχει γράψει επιστημονικά άρθρα σε ελληνικά περιοδικά σχετικά με την “Ενδοοικογενειακη Βία”, τις Μεταρρυθμίσεις στη Δημόσια Διοίκηση, τη Διοίκηση Υπηρεσιών, το Παραεμπόριο, την Τοπική Αστυνόμευση- Κοινωνική ενεργοποίηση, αρθρογραφεί σε ειδησεογραφικές έγκριτες ιστοσελίδες και σε εφημερίδες.
